Sesioni përfundimtar i IKKL 2025, mblodhi zëra të rëndësishëm për të diskutuar kërkimin e drejtësisë dhe përgjegjësisë për krimet e kryera gjatë luftës në Kosovë:
Folësit:
Saranda Bogujevci – Nënkryetare e Kuvendit të Kosovës dhe e mbijetuar e luftës
Linda Gusia – Profesore në Universiteti i Prishtinës, Departamenti i Sociologjisë
Feride Rushiti – Drejtore Ekzekutive e Qendrës Kosovare për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës (KRCT)
Moderatore: Valentina Shahini-Grajçevci – Zyrtare e Lartë për Hulumtim të Krimeve Kundër Njerëzimit, IKKL
Ky sesion solli në pah një mesazh të qartë: drejtësia nuk është vetëm një proces juridik, por edhe një përgjegjësi historike. Adresimi i krimeve të luftës kërkon angazhim institucional, dokumentim të hollësishëm dhe një përpjekje kolektive për të ruajtur të vërtetën historike.
Pikat Kryesore të Diskutimit:
Përgjegjësia Ligjore dhe Institucionale
Saranda Bogujevci theksoi nevojën për mekanizma më të fortë gjyqësorë brenda Kosovës për të trajtuar krimet e luftës. Pavarësisht përpjekjeve të deritanishme, drejtësia mungon mbetet e paplotë, pa një rol më aktiv të institucioneve vendore në ndjekjen penale të këtyre krimeve. Ajo gjithashtu, nënvizoi rëndësinë e vazhdimit të presionit për të mbajtur Serbinë përgjegjëse për krimet e kryera në Kosovë.
Roli i Dokumentimit dhe Kujtesës Kolektive
Linda Gusia vuri në dukje rëndësinë e dokumentimit në formësimin e narrativave historike. Me gjysmën e popullsisë së Kosovës, pa kujtesë të drejtpërdrejtë të luftës, kërkimi akademik, nismat edukative dhe dialogu ndërbrezor janë thelbësore për të siguruar që këto ngjarje as të mos harrohen dhe as të mos shtrembërohen.
Drejtësia Përtej Gjykatës
Feride Rushiti trajtoi ndikimin afatgjatë të krimeve të luftës, veçanërisht dhunës seksuale ndaj të mbijetuarve. Ajo theksoi se drejtësia nuk përfundon me vendimet gjyqësor – ajo përfshin gjithashtu njohjen, rehabilitimin dhe thyerjen e heshtjes që për dekada ka lënë viktimat në margjinat e shoqërisë.
Përpara 
Në përmbyllje të IKKL 2025, një gjë u bë e qartë: Kosova duhet të vazhdojë me këmbëngulje rrugën e saj drejt drejtësisë. Gjyqet, kërkimi akademik dhe angazhimi institucional janë thelbësore për të siguruar përgjegjësinë, të vërtetën dhe integritetin historik.
Një falënderim i sinqertë për të gjithë panelistët, moderatoren dhe pjesëmarrësit që kontribuuan në këtë diskutim kaq të rëndësishëm. Përgjegjësia për të adresuar të kaluarën dhe për të ndërtuar një të ardhme të drejtë mbetet një përpjekje kolektive.
